Mesleklerini gençler mi seçmeli, anne babalar mı?

Hayatta iki önemli seçim var. Biri iş, biri eş. İkisinde de çok iyi düşünerek karar vermek gerekiyor. Eş seçimi genç insanlar için bence erken bir seçim. Aslına bakarsak, bu konuda da çok şey söylenebilir ama bizim gündemimiz, asıl işimiz iş, yani meslek. Şu bilinen genellemeyi de yapalım: Yaptığınız iş ile seçtiğiniz meslek bazen örtüşmeyebiliyor. Ama biz biraz daha geriye çekmeye, idealize etmeye çalışalım. Gençler nasıl meslek seçer, nasıl seçmelidir? İlkin, bu konuda gençlerin özgür olmadığı açıktır. Yani hiçbir genç, Ben şunu istiyorum, şunu seçeceğim, diyemiyor, hiçbir gence bu dedirtilmiyor. Bu kötü mü? Hayır, bunun da yararları var. Bu senin hayatındır, istediğini seç, demek bana çok doğru gelmiyor. Çünkü genç insanların hayata ilişkin deneyimleri yeterli değil. Deneyim, bilgi ve araştırma yeterli olmayınca, bir genç insana seçme özgürlüğü vermek onu rehbersiz bırakmak da olabilir.

Bize, eğitimcilere, anne babaya burada düşen bir görev var. Otoriter, yönetici, yönlendirici olmadan, seçenek sunarak, Eğer şunu seçersen şu olur, bunu seçersen bu olur, gibi, yaşamsal deneyimden edindiğimiz ipuçlarını onlara aktarmak gerekiyor. Gençleri bu konuda özgür bırakalım demiyorum, bu çok radikal bir yaklaşım olur. Gençleri özgür bırakabilmek için onların bu konuda birikimleri olmalı. Ancak böyle bir birikimleri yok. Okulda bu konuda bir ders yok, açıklama yok, okulların rehberlik servisleri yeterli değil. Dershaneler zaten sınava endeksli olduğu için, orada da çözülemiyor bu soru.

Peki öğrenci meslek seçimine neyle, nasıl yönleniyor? Hiçbir şeyle. Bir tek kulaktan dolma bilgiler ve ayağı yere basmayan duyumlar kalıyor geriye. Annesi ona beyaz önlük çok yakışıyor dediği için doktor olmayı seçmek ya da üniforma çok hoş oluyor diye Kara Harp Okulu’na gitmek ya da kız arkadaş peyzaj mimarlığını seçince onunla birlikte olmak için peyzajın ne olduğunu bile bilmeden peyzaj mimarlığını seçmek gibi bir durum. Çoğunluktan söz ediyorum. Yoksa bu işi çok akıllıca, bilinçli yapan öğrenci kitlesini söylediklerimin dışında tutuyorum.

Peki, anne baba bu konuda etkin rol almalı mı? Çok etkin görünmemelidir ama perde arkasında, sahne gerisinde mutlaka durmalıdır. Yapılacak olası yanlışlarda çocuğunu germeden uyarmalıdır. Genç insanın meslek seçerken kullanabileceği ölçütlerden biri de ekonomidir: Neyi seçersem çok para kazanırım? Bir başka ölçüt de, mesleğin popüler olması, adının olması, yani o mesleği seçerek bir konum kazanmak; yani Ahmet olarak değil de, işte stilist Ahmet, mühendis Ahmet olarak, o sıfatı kullanarak statü kazanmak. Gençler bu konuda haksız değil. Bu çok doğal, içgüdüsel bir davranıştır. Ne ki, işte burada modalar devreye giriyor. Şimdiki gençler bilmez, bir dönem kimya modaydı, herkes kimyager ya da kimya mühendisi olurdu. Sonra eczacılık modası vardı, bütün genç kızlar eczacı olacaktı. O modaya uyanlar hep eczacı oldu ama şimdi eczaneler ilaçtan çok güneş yağı, gözlük, krem gibi şeylerin satıldığı birer kozmetik mağazasına dönüştü. Moda kötü müdür, değildir elbette ama bu kadar kritik bir konuda yalnızca modaya bağlı kalarak seçim yapmak da doğru değildir.

Bütün bu söylediklerimi toparlamak gerekirse, genç insanı meslek seçiminde ne kendi başına bırakacağız ne de baskın rol oynayacağız. Aslında konunun altında başka bir şey yatıyor. Eğer biz çocuğumuzu anne baba olarak ya da aldığımız profesyonel desteklerle okulda özgür karar verebilme, doğru ve stratejik karar verebilme konusunda zaman içinde yetiştirmiş ve o noktaya getirmişsek, meslek seçimi de kendiliğinden oluşacaktır.

Cihat Şener (14.06.2009)